Dünyanın ilk fotoğrafı Joseph Nicéphore Niépce (1765–1833) tarafından, 1827 yılında çekilmiştir. Bu fotoğraf, XIX. Yüzyıl Fransız mucitlerinden Niépce’in, Fransa’da, Chalon-sur-Saône’da bulunan Le Gras adlı evindeki laboratuvarının penceresinden, sekiz saat pozlamayla çekilmiş bir manzara görüntüsüdür.

    Görsel 1. Le Gras’nın Penceresinden, İlk Fotoğraf (1827), Joseph Nicéphore Niépce.

[“Nicéphore Niépce,” Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Nicéphore_Niépce#/media/File:Niépce_Heliograph_1827_Le_Gras.jpg.]

İlk fotoğraf prosesi, mucidi tarafından Heliografi (Güneş Yazısı) olarak, her bir heliografik görüntü ise point de vue (bakış açısı) olarak adlandırılmıştır. Buna göre:

• Parlatılmış kalaylı bakır bir levha, lavanta yağında eritilmiş Yuda Bitümü adlı bir tür asfalt ile kaplanarak ışığa duyarlı hale getirilir.
• Bu duyarkat, bir camera obscura içine yerleştirilerek pozlanır.
• Pozlanmış levha seyreltik lavanta yağı ve petrol çözeltisine batırılır. 
• Bu şekilde duyarkatın üzerindeki pozlanmamış Yuda Bitümü bölümleri çözünür.
• Heliografik görüntü elde edilir.
• Levha saf suda yıkanarak işlem tamamlanır.[1]

Dünyanın ilk fotoğrafı, günümüzde, Austin’de bulunan Texas Üniversitesi’ndeki Harry Ransom Center koleksiyonlarında muhafaza edilmektedir.[2] Le Gras ise Musée Nicéphore Niépce haline gelmiştir.

Niépce, 1829 yılında, Paris’teki Diorama’nın mucidi ve sahibi olan ressam Louis-Jacques-Mandé Daguerre (1787–1851) ile ortak olur.

                                                      Görsel 2. Joseph Nicéphore Niépce.                                                   

[“Nicéphore Niépce,” Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Nicéphore_Niépce#/media/File:Nicéphore_Niépce_-_Musée_Nicéphore_Niépce_-_DSC06022.JPG.]

Görsel 3. Louis-Jacques-Mandé Daguerre.

[“Louis Daguerre,” Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Louis_Daguerre#/media/File:Louis_Daguerre_2.jpg.]

Daguerre; Niépce’in buluşunu geliştirerek 1837 yılında yeni bir fotoğraf prosesi icat eder, 1838’de geliştirir ve kendi adını kullanarak buluşunu Daguerréotype olarak adlandırır. Buna göre:

• Gümüş kaplı bakır bir levha, iyodür buharına tabi tutularak ışığa duyarlı hale getirilir.
• Bu duyarkat, bir camera obscura içine yerleştirilerek pozlanır.
• Pozlanmış levha civa buharıyla geliştirilir. 
• Ardından levha, derişik sodyum klorür eriyiğine batırılarak saptanır.
• Daguerrotipik görüntü elde edilir.
• Levha saf suda yıkanarak işlem tamamlanır.[3]

Fransız Bilimler Akademisi üyesi, Paris Gözlemevi Müdürü ve milletvekili François Arago (1786–1853), 3 Temmuz 1839’da Fransız Millet Meclisi’nde ve 19 Ağustos 1839’da Fransız Bilimler Akademisi’nde sunduğu raporla; Daguerréotype’in gelişim sürecini, bilimsel özelliklerini, geleceğe doğru olası evrimsel aşamalarını, sosyo-kültürel ve çok disiplinli sektörel işlevlerini, mnemonik işlevlerini, sanatsal potansiyelini ayrıntılı bir şekilde açıklayarak Daguerre’in ve Daguerréotype’in desteklenmesi gerektiğini savunur.

Görsel 4. Arago Fransız Bilimler Akademisi’nde, 19 Ağustos 1839.   

[“Francois Arago,” Science Photo Library, https://media.sciencephoto.com/image/c0254379/800wm/C0254379-Francois_Arago,_French_scientist_and_statesman.jpg.]

Görsel 5. Arago’nun Daguerréotype Raporu.

[Simber Atay Arşivi]

Sonuçta, Daguerréotype dünyaya ilân edilmiş olur ve hızla yaygınlaşarak kitlesel bir faaliyet haline gelir, her yerde fotoğraf stüdyoları açılmaya başlar ve bu arada, Devlet, Daguerre’e aylık bağlayarak emeğini takdir ettiğini kanıtlar. 

Daguerréotipler, teknik olarak kaliteli görüntülerdir. Ancak yalnızca pozitif ve tek nüshadırlar. Kırılgan bir yapıya sahip oldukları için kadife mahfazalarda saklanırlar. Daguerréotype, görüntü üretimi ve tüketimi bağlamında yeni bir yaşam ritüeli, bir varoluş modu, yeni bir dil yetisi ve iletişim ortamı meydana getirmiştir. Dolayısıyla 19 Ağustos 1839 tarihi, insanlık ailesi için yeni bir çağın, Fotoğraf Çağı’nın başlangıcıdır. Bu nedenle, Dünya Fotoğraf Günü her yıl 19 Ağustos’ta kutlanmaktadır.

Fotoğraf, bundan sonra da bir bilim, bir sanat, bir kayıt yöntemi ve bir kitle iletişim aracı olarak gelişimini sürdürmeye devam eder. İngiliz bilim adamı William Henry Fox Talbot (1800–1877), 1840 yılında Calotype (Güzel Yazı) adını verdiği fotoğraf prosesini icat eder. Bu proses, negatif-pozitif görüntüyü içermekte ve bir negatiften sayısız pozitif elde edilebilmektedir.[4] Böylece bir röprodüksiyon tekniği olarak fotoğrafın temel prensipleri tanımlanmış olur. Yine bir İngiliz bilim adamı olan Sir John Herschel (1792–1871), 1839 yılı itibarıyla fotoğrafı, Fotoğraf (Işık Yazısı) olarak adlandırır.[5]

Fotoğraf tarihi, Aristoteles’in ışık konusundaki gözlemlerinden günümüze, analogdan dijitale ve tabii geleceğe uzanacak bir zaman akışını içermektedir. Fotoğraf teknolojisi ve endüstrisi sürekli evrim geçirdiğinden fotoğraf tarihi de gittikçe hızlanarak oluşumunu sürdürmektedir. Bir fotoğrafçı için, fotoğraf tarihinde yer almak, fotoğrafik dil yetisinin evrimine katkıda bulunmuş olmak anlamına gelir. Çünkü fotoğrafın kendine özgü bir diyalektik yapısı vardır. Fotoğraf teknolojisi geliştikçe fotoğraf estetiğinin kapsamı genişler, fotoğraf estetiğinin pratik ve kreatif gereksinimleri arttıkça fotoğraf teknolojisinin olanakları gelişir.

Arago’nun, Daguerréotype Raporu’nda (1839) önemle üzerinde durduğu fotoğrafik işlevlerden biri arkeolojik fotoğraftır. Buna göre daguerrotipçiler, arkeolojik alanlarda ve arkeolojik araştırmalar sırasında kısa sürede kapsamlı ve ayrıntılı belgesel çalışmalar gerçekleştirebilirler; arkeolojik sit alanlarının, eserlerin ve bulguların aslına uygun fotoğrafik röprödüksiyonları sayesinde bu unsurlar korunur, çeşitli nedenlerle zarar görse bile en azından bu şekilde, sistematik bellek kayıtları olarak bir muhafaza sağlanır.[6] Dolayısıyla, Ara Güler (1928–2018), arkeolojik fotoğraf bağlamında son derecede temayüz etmiş bir fotoğrafçıdır. Çünkü Ara Güler, fotomuhabirliğinin yanı sıra müstesna bir “arkeolojik retoriğe” sahiptir. Nuh’un Gemisi, Nemrut Dağı ve Afrodisyas’ı fotoğrafçı olarak o keşfetmiş ve küresel olarak tanınmasını sağlamıştır. 

                 Görsel 6. Ara Güler Kommagene Krallığı’nda (1958).               

[“Ara Güler,” Pazartesi14, https://pazartesi14.com/wp-content/uploads/2020/10/nem1ek.jpg.]

Görsel 7. Ara Güler Afrodisyas’ta (1958).   

[https://images.themagger.net/wp-content/uploads/2020/07/afrodisias-ara-güler-300x225.jpg.]

Görsel 8. Nuh’un Gemisi (1959), Ara Güler.

[“Ara Güler,” Pazartesi14, https://pazartesi14.com/2020/10/17/ara-guler/.]

Ara Güler’in profesyonel yaşamına kısacık bakıldığında dahi onun arkeolojik çalışmaları daima vurgulanmaktadır: 

“Gazetecilik yaşamına 1950’de Yeni İstanbul gazetesinde başladı. Time Life, Paris Match ve Stern dergilerinin Yakındoğu foto muhabirliğini üstlendi. Magnum Photos’a katıldı. Nuh’un Gemisi röportajını yaptı ve bu fotoğraflar Magnum Photos tarafından 100’ün üzerinde yayına dağıtıldı. Yine bu yıllarda Nemrut Dağı röportajını gerçekleştirdi ve tüm dünya Nemrut Dağı’nı onun fotoğrafları ile tanıdı. Bir diğer önemli röportajı Afrodisyas ile de unutulmuş bu kentin yeniden keşfedilmesini ve dünyaca tanınmasını sağladı.”[7]

Ara Güler, Ağrı Dağı konusunda şu açıklamayı yapmaktadır: 

“O dönem Hayat mecmuasında çalışıyordum. Üçüncü Kolordu Komutanlığı’nın talebiyle Nuh’un Gemisi denilen bölgenin fotoğraflarını çekmem gerekiyordu. Helikopter o zamanlar henüz icat edilmemişti. Askeri pırpır uçakla bölge üzerinde defalarca tur atıp öyle çekimleri yaptım. Çok zor şartlarda Nuh’un Gemisini çekmeyi başardım. O fotoğraf o dönem Time dergisinde yayımlanınca tüm dünyanın gözü Ağrı’ya çevrilmişti. Şu anda birçok araştırma, benim çektiğim fotoğraf üzerine yapılıyor.”[8] 

Yanı sıra, bir söyleşide -birçok söyleşisinde- Ara Güler, “En büyük başarınız?” sorusuna şu yanıtı vermiştir: “Hayatımda üç keşif var. Afrodisyas Antik Kenti’ni bulmam, Ağrı Dağı’nda Nuh’un Gemisinin izini bulmam, Nemrut Dağı’nı bulmam. Turizm Bakanlığı’nın heykelimi dikmesi lazım.”[9] Böylece, Ara Güler’in fotoğrafları sayesinde bu arkeolojik alanlar ve antik uygarlık kalıntıları yeniden keşfedilmiş, belgelenmiş, dünyaya duyurulmuş ve insanlık ailesinin kültür mirası olarak koruma altına alınmıştır.

19 Ağustos 2024’te, fotoğraf tarihi açısından 185’inci, küresel takvim olarak 14’üncü Dünya Fotoğraf Günü’nü idrak ediyoruz. Tabii gönlümüzde, Niépce’in, Daguerre’in, Arago’nun ve bu yıl, Ara Güler’in aziz hatıraları ile birlikte.

Daha nice Dünya Fotoğraf Günlerine…

Notlar

[1] François Arago, Rapport de M. Arago sur le daguerréotype, lu à la séance de la Chambre des députés, le 3 juillet 1839, et à l’Académie des sciences, séance du 19 août (Paris: Bachelier, 1839), 20-21.

[2] Beaumont Newhall, Storia della fotografia, çev. Laura Lovisetti Fuà (Torino: Einaudi, 1984), 16.

[3] Arago, Rapport de M. Arago, 26-27.

[4] Alfredo De Paz, L’immagine fotografica: Storia, estetica, ideologie, 2. bas. (Bologna: CLUEB, 1988), 39.

[5] Brigitte Nerlich, “John Herschel: A snapshot of his adventures in photography,” Making Science Public (blog), University of Nottingham, 16 Şubat 2024, https://blogs.nottingham.ac.uk/makingsciencepublic/2024/02/16/john-herschel-a-snapshot-of-his-adventures-in-photography/.

[6] Arago, Rapport de M. Arago, 27-31.

[7] “Fotoğraf tadında öyküler,” Agos, 16 Ağustos 2018, https://www.agos.com.tr/tr/yazi/21126/fotograf-tadinda-oykuler.

[8] Aktaran Muhsin Bulut. “Ara Güler ‘Nuh’un Gemisinin İzi’ne Dokunulmamalı,’” Ağrı’da Haber, 24 Ocak 2018, https://www.agridahaber.com/agri/ara-guler-nuhun-gemisinin-izine-dokunulmamali-h92993.html.

[9] Aktaran Erkan Aktuğ. “Objektifiyle tarihi zapt etti,” Hürriyet, 19 Ekim 2018, https://www.hurriyet.com.tr/kitap-sanat/ara-guler-usta-unutulmayacaksin-objektifiyle-tarihi-zapt-etti-40991348.