Tarihçi Dr. Erkan Serçe İzmir Yangınını anlattı

İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından hazırlıkları uzunca bir süre devam eden ve geçen hafta yoğun bir şekilde gerçekleşen ‘İzmir’in Düşman İşgalinden Kurtuluşunun 100’üncü yılı’ etkinlikleri kapsamında, kentin tarihinde oldukça önemli bir yere sahip olan ‘Büyük İzmir Yangını’ paneli düzenlendi.

Büyükşehir tarafından düzenlenen moderatörlüğünü Dr. Serhan Kemal Saygı’nın yaptığı ‘Büyük Yangından Yeniden İmarına İzmir’ konulu panel İzmir Sanat’ta gerçekleşirken, konuşmacılardan Prof. Dr. Canan Bilsel, rahatsızlığı nedeniyle katılamadı.  Akademisyen Dr. Erkan Serçe, İzmir yangının tarihsel sürecini detaylı bir şekilde anlattı. 16 Eylül Cuma günü saat 18:00’de gerçekleşen panel öncesi İzmir.Art okurları için, İzmir yangınına ilişkin açıklamalarda bulunan Dr. Erkan Serçe ile yangına dair özel röportaj yaptık.  

İzmir.Art: Yüz yıl önce yaşanan bu felaket tarih konusu olmakla beraber aynı zamanda politik bir konu, tarihçi olarak Büyük İzmir Yangınına ilişkin neler söyleyebilirsiniz?

Dr. Erkan Serçe: Bir tarihçi olarak, benim için başka olaylardan bir farkı yok aslında, başka sosyal siyasal olaylara nasıl yaklaşıyorsam buna da aynı şekilde yaklaşırım. Olayın gerçekleşmesiyle ilgili oluşmuş, dönemin belgeleri, yine olaya tanık olmuş kişilerin anlatıları ve bunların üzerine yapılmış değerlendirmeler benim de bu konuya yaklaşımımda belirleyicidir.

Ama bir olay sadece meydana geldiği dönemdeki oluş biçimi ile değerlendirilmez, ne yazık ki tarihsel süreç içerisinde o olaya bakış açıları değişir. Bir tarihçi olarak ben 2022 yılından bakıyorum. Büyük olasılıkla 10 yıl önce bu soruyu sormuş olsaydınız, biraz farklı bakacaktım, sonuçta o belgeleri değerlendirecek kişi olarak ben de değişim yaşıyorum. İşte bu süreç olayın zihnimde uyandırdığı imgelemi değiştiriyor. Evet, bir yangın var ama o yangının zihinlerde uyandırdığı imaj sürekli değişir.

İzmir.Art: Baktığınızda İzmirliler İzmir Büyük Yangınını nasıl algılıyor? Bu kent ciddi şekilde 4-5 gün yanmış. Hafıza olarak kentliler bu yangını ne kadar biliyor?

Dr. Erkan Serçe: Tabi öncelikle gördükleri eğitimin penceresinden bakıyorlar. Eğitim derken kastettiğim sadece örgün öğretim değil, okulda ders kitaplarında okuduğunuz bilgi bu yangını değerlendirme olanağı sunar ama bunun dışında gerek sosyal medyada –günümüzde son derece yaygın- gerekse etrafınızdaki iletişim ağı, yine etrafınızdaki siyasal düşünce yelpazesinin sizde uyandırdığı izlenimler, devletler arasındaki ilişkilerin boyutu, insanların bu yangına sürekli bakış açısında belirleyici aktörler oluyor.

‘YANMAYAN YERLERE BAKINCA YANAN YERLER HAKKINDA FİKİR EDİNİYORUM’

İzmir. Art: Kent, günlerce süren bu yangınla neler kaybetti?

Dr. Erkan Serçe: Kentin yangınla kaybettiklerine dair, mimari unsurlar açısından değerlendirme yetkinliğine sahip değilim ama şunu söylemek mümkün, yanmayan yerlere bakınca yanan yerlerden bugüne neler kalabileceği konusunda bir fikir edinebiliyorum. Yani yanan yerlerin kaybından dolayı, bunlar kalsaydı İzmir’in daha tarihsel bir merkez mi kalacaktı sorusu, yanmadan, günümüze kalan ama yok edilen mimari mirasa bakıldığında aslında bir çeşit cevap buluyor.  Bir de tabi kentleşme açısından baktığımızda, büyük bir ihtimalle büyük bir değişim yine yaşanacaktı. Belki yanmayan yerlerden bazıları tarihsel miras olarak bazı unsurlar kalacaktı bu da İzmir’in zenginliği olacaktı ama bence bu mimari kayıptan çok, toplumsal ve insan kaybını da göz ününde bulundurmamız lazım. Gerek yangın gerekse sonrasında yaşanan gelişmeler, birçok insanın yaşamını yitirmesini beraberinde getirdi.

İzmir. Art: Yangınla beraber tarihsel kültürel miras diyebileceğimiz, kütüphaneler, kaynaklar eserler de yanmış olmalı...

Dr. Erkan Serçe: Tabi ki sonuçta yanan yerlere baktığımızda özellikle gayr-i Müslimlerin yaşadığı mahallelerinin, okullarının kütüphanelerinin ve müzelerinin bu bölgede bulunduğunu, dolayısıyla bu açıdan büyük bir kayıp yaşandığı söylemek mümkün. Bunların ne olduğu konusunda tabi elimizde kesin veriler yok ama özellikle el yazmalarının olduğu bazı kütüphanelerin de yok olduğunun, yandığının altı çizilmektedir. Dediğim gibi ne olduğunu tespit etmek mümkün değil. Evangelik Mektebi Kütüphanesi var örneğin ve burada 15 bin civarından el yazması kitap olduğu söyleniyor. Buradaki Rum cemaati için özellikle, büyük bir kaynak, bunlar büyük ölçüde Yunanca el yazmaları olduğu söyleniyor. Kentin hafızasına dair bir kayıp olduğu kesin.

İzmir. Art: Yangın konusunda herhangi bir tartışmaya girmeden bir bütün olarak bakıldığında, insanlar için olduğu gibi, kentin hafızası, tarihi, belleğinin yok olması, bir kültürün yok olması da bir trajedidir.

Dr. Erkan Serçe: Oluşmakta olan bir kültür için diyelim. Çünkü var olan kültürü tanımlamak lazım. Yaşayan bir kültürün yok olması tatbiki bir kayıp ama yangın olmasaydı bu kültür yerinde duracak mıydı? Bunu da bilmiyoruz tabi. Sonuçta o mübadele gerçekleşecek ve yine aslında ulusal kimliğe uygun bir yapıya evrilecekti.  

YANGIN VE SONRASI

İzmir. Art: Panelde neleri konuşacaksınız, neleri tarihsel olarak öncelikli görüyorsunuz ve önemsiyorsunuz?

İzmir’in kurtuluşu ve beraberinde, Türkiye için ne ifade ettiği, İzmir yangınının kronolojik olarak değişimi ve bu yangına tarihsel, sosyolojik olarak yaklaşımların, neler olduğu, bu yaklaşımları nelerin etkilediği, bizim bu konuya bakarken nelere dikkat etmemiz gerektiğini önemsiyorum ve bu konuları anlatacağım. Daha sonra da yangın sonrası İzmir’in yeniden planlamasında nasıl bir yol, metot izlendi. Bunlar özetle katılımcılara anlatılacak.

YANGIN FOTOĞRAFLAR VE BELGELERLE ANLATILDI

Yaklaşık bir buçuk saat süren panelin başlangıcında konuşan moderatör Dr. Serhan Kemal Saygı, İzmir yangının önemini, tarihi ve mimari açıdan ele almak istediklerini fakat Prof. Dr. Canan Bilsel’in covid temaslısı olması nedeniyle programa katılamadığını söyledi. Dr. Saygı, konuşmasında İzmir'in tarihte başka yangınlar da yaşadığını ancak 13 Eylül 1922’de meydana gelen söz konusu Büyük İzmir Yangınının farklı bir özelliği olduğunu ifade etti.

 Tarihçi Dr. Erkan Serçe, panelin tek konuşmacısı olarak Büyük İzmir Yangınını, 26-30 Ağustos Zafer Bayramı, 1-9 Eylül, İzmir'in kurtuluşu, kentin yangını ve yangın sonrasını dönem dönem anlattı. Yangının kentte ne gibi tahribatlar yarattığı, yangın haberlerinin -kaynak olarak güvenilirliği, ulusal ve uluslararası kaynakların gelişmeye nasıl yaklaştığı gibi konuları oldukça detaylı bir şekilde katılımcılara anlattı.

“Büyük İzmir Yangını 1922” fotoğraf sergisi İzmir Sanat Galerisi’nde açıldı. İşgalin sona ermesinin ardından çıkan ve günlerce süren yangının kentte neden olduğu zararı ve acıyı yansıtan 60 fotoğraftan oluşan sergi 2 Ekim’e kadar görülebilecek.

İzmir.Art - Mehmet Emin AL