İzmir’in Renkleri yeni bölümünde izleyicilerini el yapımı nazar boncuğu zanaatını sürdüren az sayıda ustadan birisi olan Kemalpaşa Nazarköylü Uğur Karataş ile buluşturuyor. Nazar boncuğu; nazara karşı korunma amacıyla kullanılan, ortasında göz şeklinde bir figür bulunan, camın odun ateşinde el aletleriyle şekillendirildiği, bir el sanatıdır. Nazar inancının kökeni çok eskiye gidiyor. Binlerce yıldır çeşitli kültürlerden ve dinlerden insanlar kıskançlıkla bakan gözlerin kötü şans getireceğine inanmışlar, o küçük mavi göz boncuğunun bu bakışlara karşı kalkan olacağını düşünmüşler. Mezopotamya’da yapılan kazılarda MÖ 3300 yılına tarihlenen nazar boncukları bulunmuş.

 Boğazköy kazılarında bulunan M.Ö. 1700’e ait cam boncuklar ise Anadolu’daki en erken cam buluntu özelliğini taşımaktadır. Bildiğimiz mavi nazar boncukları ise ilk olarak Akdeniz bölgesinde MÖ 1500’lü yıllarda ortaya çıkmış. İzmir’de nazar boncuğu üretiminin kökeni Arap asıllı ustaların 1. Dünya Savaşı yıllarında kente yerleşmesine dayanıyor. Bazılarına göre Mısır’dan, bazılarına göre ise Kudüs’ten gelmiş olan Abdülazim ve oğulları (sonradan Özboncuk soyadını almışlar) önce İzmir’in merkezinde yer alan Kemeraltı’nda atölyelerini kurmuşlar. O günlerde daha çok binek ve yük hayvanlarını süslemek ve nazardan korumak için kullanılan boncukları üretmişler. Abdülazim Usta yaşlanıp mesleği bıraktıktan sonra, bu zanaat oğulları ve yanlarında yetişen diğer ustalar tarafından önce Görece köyüne, daha sonra da çam ormanları sayesinde ocak kurmaya çok elverişli olan Kurudere köyüne taşınmış. Bu yeni ustaların yaptıkları küçük değişikliklerle birlikte, boncuk insanların da takı ya da aksesuar olarak kullandıkları bugünkü halini almış.

Günümüzde, artık Görece köyünde geleneksel yollarla boncuk üretimini sürdüren bir ocak yok. Kurudere köyü ise nazar boncuğu üretimiyle özdeşleştiği için 2007 yılında Nazarköy ismini almış. Ancak köyde üretim şu anda sadece birkaç atölyede sürdürülüyor. Uğur Karataş 11 yaşındayken çırak olarak başlayıp 24 yıldır sürdürdüğü bu zanaatı babası ve dedesinden öğrenmiş. Ve dedesi de kendi babasından… İzmir’e yerleşen Arap asıllı ustalardan başlayıp kuşaklar boyunca aktarılan bu el sanatı köyle birlikte gelişmiş. Köyün adının Nazarköy olarak değiştirildiği dönemde nazar boncuğunun ve köyün tanıtımı için festivaller düzenlenmiş. Köyde üretilen boncukların sergilendiği ve satışa sunulduğu bir turistik pazar kurulmuş. Ustalar ve boncuktan takı üretip pazarda satan köylü kadınlar “Nazarköy El Yapımı Nazar Boncuğu Koruma ve Yaşatma Derneği”ni kurmuş. Karataş’ın bir dönem başkanlık yaptığı ve hâlâ yöneticisi olduğu dernek çalıştaylar ve atölye çalışmaları organize etmiş, fuarlara katılmış. 

İyi Seyirler 

Bu söyleşi, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Dairesi Başkanlığı, ‘kültür ve sanat söyleşileri’ kapsamında gerçekleştirilmiştir. 

Hazırlayan & Yönetmen: Onur Yıldırım Kamera & Kurgu: Hande Zerkin Kaynak: Seferi Keçi Kültür Yaşam Dergisi - Türkiye Kültür Portalı