L'oulipo : Kaçmayı Planladıkları Labirenti İnşa Eden Fareler

Kurmaca bir kuram olarak da nitelendirilen L'OULIPO (Ouvroir de littérature potentielle) edebiyat akımının sürecine dair kısa bir yazı.

Melis Marangoz 18 Temmuz 2022

Edebiyatın sınırlarını genişletmek amacıyla, 1960 yılında Raymond Queneau ve François Le Lionnais tarafından kurulan Oulipo (Ouvroir de littérature potentielle), Grup La Lipo ile Le Second Manfeste adlı iki manifesto yayımlamıştır.

Oulipo Toplantısı 


Grubun üyeleri arasında Georges Perec, Italo Calvino, Oskar Pastior ve Jean Lescure bulunmaktadır. 1960'tan beri Oulipo'ya yalnızca 6 kadın yazar katılmıştır. Kadın hareketi açısından da kendi çevreleri içerisinde çeşitli konulara değinen Oulipo’cular diğer kuram ve akımlarla da ara ara bir araya gelmiştir. En çok bilinen grup olan sürrealistlerle toplantılar yaparak edebiyat üretmeyi amaçlamışlardır. Ancak dönem dönem birlikte atölye yapmalarına rağmen ayrı düştükleri noktalar da çok olmuştu.

Sürrealistlerle Oulipo’cuların kopmasının nedeni aslında sürrealistlerin, yaratıcılık kavramının  ‘kurallardan kopmak’ olarak algılamasıyla başlıyor. ‘Bilinçdışını serbest bırakmak’ etrafında şekillenen bir eser üretme süreçleri olan sürrealistlerin aksine, Oulipo’cular, kısıt altında yazı üretmenin esas yaratıcılığı körükleyeceğini ve ilerleteceğini öne sürmekteydi.

Oulipo kendisine iki tür görev atmaktaydı:

  1. Orijinal eserlerin üretilmesine izin verecek yeni yapılar, biçimler veya kısıtlamalar icat etmek.
  2.  Yapıların, biçimlerin veya kısıtlamaların kullanımının bazen bariz, bazen tespit edilmesi daha zor olan izlerini bulmak için geçmiş edebi eserler üzerinde çalışmak.

Bu nedenle, Oulipian yaklaşımın temelindeki  kısıtlama kavramı ve paradoks şu olmuştur: hayal gücünü engellemek bir yana, keyfi gereksinimlerin onu uyandırarak uyarmak ve diğer tüm kısıtlamaları görmezden gelmesine izin vermek.

The cover of one edition of “Exercises in Style”, R. Queneau

Raymond Queneau ayrıca OuLiPo'yu ne olmadığıyla da tanımlamıştır: ne " bir edebi hareket ", ne " bilimsel bir seminer ", ne de " rastgele edebiyat ". Oulipiyenler(Les Oulipiens), dostluk ve aynı yazma kısıtlamaları pratiğiyle birleşmiş, matematikten, versifikasyondan ve oyunlardan ilham alan erkekler ve kadınlardır. Bu kısıtlamalar,  hayal gücünü engellemek bir yana, onu teşvik edecek ve yeni edebiyatın yolunu açacaktı .

Ouvroir

Oulipo’nun bir workshop mantığında ilerlemesinin altında yatan kolektif mantık kişisel olarak zorlanma ve zorlama deneyimiyle başlıyor. Temelinde bir teknik geliştirilerek, yaratıcılığa gereksinim duymadan herkesin nitelikli edebi eserler ortaya koyması için bir kaç teknikle bunun yapılabilmesi için çaba sarf ettiklerini söylemek mümkün.  L'Ouvroir de Littérature Potentielle tamlamasındaki ‘’Ouvroir’’ aslında sözlük anlamı olarak ‘’çalışma odası, el işlerinin yapıldığı oda, dikiş odası’’  anlamlarını taşımaktadır. ‘’Dikiş odası’’ anlamı, Oulipo’cular için bir yandan kadın üretimine de referans vermiştir. Kadın edebiyatçıların da içinde bulunduğu toplantılar, üretim anlamında 60’lı yıllar içerisinde çok ses getirmemiş olsa da, kaynak açısından önemini hala korumaktadır. 

Littérature

‘’Littérature’’ kelimesini ‘’kaynak’’ ve ‘’edebiyat’’ anlamları dışında, diğer alanlara da mal edilebilecek bir söylem olarak inceleyecek olursak ; her alanda potansiyel bir atölye mantığını düşünebiliriz. Bir işin mutfak kısmı ve ortaya çıkan kısmı için aslında öncesindeki mutfak alanı tam olarak ‘’Litterature’’ ile bağlantılı. Kültürel bir aktarım aracı olarak ‘işin mutfağı’, geçmiş dönemlere de bakıldığında kültür aktarımının en verimli şekilde el değiştirdiği alanlardan biri olmuştur. Sanat anlamında da yine aynı şekilde varlığı her zaman için önemini koruyan ilişki durumu, yine benzer şekillerde karşımıza çıkmaktadır. 

 

George Perec

Potentielle

‘’Potentielle’’ sözcüğünün vurguladığı nokta ise deneysel olmak ve olasılıkların farklı merkezlerde toplanmasını ifade etmektedir.  Bile isteye bir olanaktan isteyerek feragat edip üretmeye çalışmak aslında tam olarak ‘’Oulipo’’nun vurgulamak istediği nokta. Üretim sürecinde ise yazara ve en çok da okuyucuya radikal bir deneyim katmakta.  Buna verilebilecek örnek ise George Perec, Kayboluş  adlı kitabıdır. Hiç ‘’-E, -e'' harfi kullanmadan yazılan bu kitap, bir olanaktan vazgeçerek başka bir kayba atfedilmiştir.

 

 

Oulipo Metinleri

Önceden veya yeniden yazılmış çerçeve bir hikayenin seçilerek ; stilistik, gramatik veya sözlük anlamında yapılan, kip ve takıların da kullanımı ile birlikte çeşitlemeler aracılığıyla biçemin değiştirilmesi ve var olan bir metnin üzerinden yapılan değişimler çerçeve hikayeyi farklı bir yöntemle anlatmak,  bu akımın temelindeki süreçtir. 

Oulipo’nun yazınsal dizgeye en önemli katkısı ‘potansiyel edebiyat’ kavramını getirmesidir. Queneau, potansiyeli şu şekilde tanımlar: “Potansiyel edebiyat, yazarların istedikleri gibi kullanabilecekleri yeni biçemler ve yeni yapılar arayışıdır.” Le Tellier içinse potansiyel, sınırlama ve birleşim (kombinasyon) sayesinde metinlerin sonsuz üretimine yol açmaktadır. Oulipo akımından gelen yabancı bir metnin çeviri sürecine en geniş anlamda bakacak olursak; önümüze çıkan herhangi bir cümlenin harf sıralamasına göre bir değişimi de yine çeviri sayılmaktadır. Oulipo’cu anlamıyla : olabildiğince az kelime kullanarak çok çeşitli varyasyonlarının üretilmesine olanak sağlamak temel amaç olarak da karşımıza çıkmıştır. 

Örneğin, S+7 tekniğinde: kullanılan metindeki seçtiğiniz her kelimenin yerine sözlükte 7 sayı sonra gelen sözcüğü koyarak çeşitlemiş olmak.  Bu teknikteki kısıtlama hali, bir çeşit metin aksiyomu olarak kabul görmektedir. Genel anlamda kullanılan ve önceden oluşturulmuş teknikler metnin bütünsel anlamını gözetmeden bunu yaparken aslında ortaya çıkacak sonucu yazar da bilmemiş oluyor. Oulipo’yu deneysel olarak tanımlayan parçası da sonucun kimse tarafından bilinmez oluşu.

 

Oulipo’nun Dünya’da ve Türkiye’de bilinen yazarları : 


 

Georges Perec / Kayboluş 

Raymond Queneau / Biçem Alıştırmaları

Italo Calvino Kesişen Yazgılar Şatosu ve Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu

Levent Şentürk

Enis Batur

Cem Akaş 

Ferit Edgü : Yazmak Eylemi: Bir Toplumsal Siyasal Olay Üzerine 101 Çeşitleme

 

 

 


Kaynak: 

https://www.francetvinfo.fr/culture/livres/cinq-choses-a-savoir-sur-l-oulipo-le-mouvement-litteraire-mis-en-lumiere-par-le-goncourt-2020_4201577.html


 

Fotoğraflar
Videolar